Когда ожидалось нападение, абхазы звали воинов, то есть всех способных носить оружие, из соседних деревень себе на помощь. Половина всего количества бойцов располагалась скрыто в местах, откуда должен был появиться враг, остальные в ожидании неприятеля оставались в деревне, из которой заблаговременно вывозили женщин, детей, стариков и имущество, прежде всего скот, которые оставались в безопасных горах до окончания военных действий. Караульные свободно пропускали врага, не давая ему знать о своей засаде, и он попадал между двух огней.

До нас дошел древний термин для обозначения отдельных колонн, из которых состояло войско – «родовые огни» (амцахара).                    

Из книги Ш. Инал-Ипа

Бадра Гәынба: "Алхратә процесс аҟны аҳәынҵәеиқәтәара ыҟаӡам, анаҩсгьы иҟалар ҟалаӡом"

01.03.2020
Аҵыхәтәантәи хәышықәса ирҭагӡаны џьаргьы сымцаӡеит, Аԥсны сыҟан, 2017 шықәса рзы Аԥсны Жәлар реизарахь схы ықәсыргылеит, Аԥсны имҩаԥысуаз аполитикатә ԥсҭазаара сацклаԥшуан, схатә гәаанагарақәагьы сымоуп уи ицәырнагоз азҵаарақәа рзы. 2015 шықәса рзы атуризм ахырхарҭала аусура снапы аласкит, аԥсуаа ишырҳәо еиԥш, аӡәы ица сҭамԥшкәа схатә џьабаала аус зуеит.

Ааигәа иаԥҵан аполитикатә партиа «Аиҭаира», сара Аҟәатәи аҟәша напхгаҩыс сыҟоуп. Алхрақәа ирыдҳәалаз аиҿцәажәарақәа ирыбзоураны, аполитикатә партиақәа «Аиҭаиреи», «Амцахареи» исыдыргалеит абас еиԥш иҟоу аус ахаҵгылара. Сара раԥхьаӡа иргыланы сзызхәыцыз - сымч, сдырра, сԥышәа аҳәынҭқарра иахәарҭаханы иҟалозар, хаҭала схы сеигӡом ҳәа ауп. Арҭ аҩпартиакгьы аҵакы змоу партиақәоуп, аполитикатә зҵаарақәа ирҟәыҭханы иҟаӡам, напхгара азызуа аԥышәа ду змоу Аслан Бжьаниеи Алеқсандр Анқәаби Аԥсназы аџьабаа збахьоу уаауп. Сара лшарак сымазар, арҭ ауаа рыбжьара сгыланы Аԥсны иахәо аҟаҵара акыр исзаԥсоуп.

Сара аекономика аганахь ала аҵарадырра сымоуп, аха ҳаԥсуа бызшәа, ҳкультура, ҳдоуҳа иадҳәалоу асоциалтә зҵаарақәа еиҳа исзааигәоуп ҳәа сгәы иаанагоит. 27 шықәса рыла аҳәынҭқарра аргыларазы аамҭа маҷзар ҟалап, ҭоурыхла ҳазхәыцуазар, шәышықәса рыла аҳәынҭқарра ззышьақәмыргылацгьы ыҟоуп. Иахьа ари аамҭа иҭагӡаны гхақәак ҟаҳҵазаргьы ҟалоит, аха цасҳәа аҳәынҭқарра иаԥырхагахарц аӡәгьы аус иуамызт. Ҳхы ахьынаҳархалакгьы апроблемақәа даара ирацәоуп, иаҳҳәозар, аекономика, аҵарадырра, агәабзиарахьчара, ақыҭанхамҩа азҵаатәқәа рганахь ала. Аха иҟоуп зҵаарак, зегь раԥхьаӡа игылоу - ашәарҭадара азҵаара, азакуан ақәныҟәара. Ашәарҭадара азҵаара ӡбамзар, аекономикагьы ҟалом, иара иахылҿиауа аинвестициа ҳәа ҳазҿу ҟалом, акультурагьы ҟалом, абызшәагьы ҟалом, усҟан зеизҳара иаҿу еиуеиԥшым аусхкқәа рҟны егьырҭ амилаҭқәа ҳазрыхьӡаӡом. Ҳарҭ алхратә процесс ҳалагаанӡа ҳаицәажәон: хадаратә усны ҳаԥхьа иқәҳаргыло ашәарҭадаратә зҵаара аӡбара ауп.

Азакәан аус азыруа аҳәынҭқарратә машьына ҳәа изышьҭоу ауп, аҳәынҭқарратә усбарҭақәа роуп. Иҟоуп азакәан бзиақәа, иҟоуп маҷк икәадоу азакәанқәа, иҟоуп ҩба рыла уахьазнеиша. Аҳәынҭқарра ааигәара иҟоуп ауаа убри рхы иархәаны азакәан иахыԥо, азакәан ныҟәзымго, азакәан иақәымныҟәо. Иҟоуп зыдкылара аҭаху азакәан ҿыцқәа. Раԥхьаӡа иргыланы азакәан ныҟәызгаша аҳәынҭқарра Ахада иоуп, аминистрцәа, адепутатцәа роуп, ҳауаажәлар зҿыԥшуа дара роуп. Ачынуаа уи анныҟәрымга, ажәларгьы иныҟәыргаӡом, ҳара идҳарбо ауп ажәларгьы иныҟәырго. Ҳарҭ ҳазламаҷу ала, ҳҭоурых ҳазхәыцны, ҳазнысхьоу амҩа ҳазхәыцны, ҳшьаҿа ҳазхәыцны еихаҳгароуп. Иахьа ииашамкәа шьаҿак аныҟаҳҵа, уаҵәтәи ҳҳәынҭқарра аԥеиԥш аилкаара цәгьахоит. Аԥсуа бызшәа аԥеиԥш зегьы хьаас иҟаҳҵароуп, ари ҳмилаҭ азы даара акрызҵазкуа зҵаароуп.

Араҟа сызлахәаԥшуа ала, шьаҿак-ҩшьаҿак иҟауҵо рыла аҭагылазаашьа узыԥсахӡом. Арҭ ашықәсқәа ирылагӡаны иҟаҵо рацәоуп, еиуеиԥшым аусқәа нагӡоуп, аметодика ҿыц алагалоуп. Аԥсуа бызшәа ахархәаразы азакәан ҳадаҳкылеит. Иқәҳаргыло азҵаарақәа рзы ашьаҿақәа зегьы еиқәшәароуп, аҳәынҭқарра аганахь ала инагӡатәуп абри азакәан иҳадаҳкылаз, аусбарҭақәа русзуҩцәагьы рықәгылара, реицәажәара абри азакәан инақәыршәаны имҩаԥгалатәуп. Акультура аминистрраҿы саныҟаз адҵа ҳадаҳкылеит ҳаҩныҵҟатәи ҳусеилырга аԥсуа бызшәала иҳадаҳкыларц, уи ҳагьықәныҟәон, аԥсуа бызшәала иҩымыз шәҟәыкгьы ҳадаҳкыломызт. Сгәы иаанагоит иахьа уажәраанӡагьы уи еиқәырханы ирымоуп ҳәа. Аԥсышәала ҳамхәыцыр, ҳамҩыр, аԥеиԥш аиуӡом ҳбызшәа. Иԥшаатәуп ақыҭа еиқәзырхо азҵаарақәа. Ақыҭаҿоуп ҳбызшәа, ҳкультура, ҳдоуҳа ахы

ахьыҵнахуа. Аԥсуа бызшәа зегь раԥхьа иргыланы аҭаацәа рҿоуп ахы ахьыҵнахуа, иахьеиқәхо, адәаҿы даара иуадаҩхоит аиқәырхара. Аҿар бзиа ҳааӡоит, урҭ рхатәы бызшәа анырзымдыр, иҟарҵо ршьаҿа, рхымҩаԥгара ианыԥшыр алшоит. Аԥсуа бызшәа здыруа ихымҩаԥгашьа даҽакала иҟалоит.

Аҳәынҭқарра аргылара аӡбахә анаҳҳәо зҵаара хаданы ҳҿаԥхьа иқәгылоу - ақыҭа аиқәырхара ауп, анхаҩы аҭагылазаашьа бзиа изаԥҵара аус ауп. Шәышықәсала еиқәырханы иаҳзааргаз ҳаиҳабацәа азин ҳамаӡам иҳарӡырц. Ишыжәдыруа еиԥш, еиуеиԥшым аамҭақәа рзы аҳәынҭқарраҿы иҟан ақыҭанхамҩа иахаҵгылоз апрограммақәа, анхаҩы имазарц алшара ихатә џьабаала ирҳауа ихы иаирхәарц. Ари зыҟаҵаз аекономика аизырҳара еиԥш, ақыҭанхаҩы иԥеиԥш аиӷьтәра, ақыҭаҿы иҟоу ауаҩы дықәҵны дымцарц азы. Ақыҭанхаҩы ихала ихы ныҟәигаратә дыҟоуп, аҳәынҭқарра аҟынтәи маҷк ахаҵгылара имазар. Ари ахырхарҭала апрограммақәа рымҽхак акыр ирҭбаатәуп.

Акультура аминистрра аҟны аус анызуаз, арҿиара знапы алаку гәыԥҩык ауаа аҳәара ҟарҵеит ҳтеатрқәа рзы атеатралтә труппа азҵаара ахаҵгылара аҭазарц. 30 шықәса инареиҳаны ҳтеатрқәа рзы атеатралтә труппа ҳәа изышьҭоу азыҟаҵара ҟамлаӡацызт. Урыстәыла акультура аминистрраҿы аиԥылара ҳауцыԥхьаӡа зҵаара хаданы иқәҳаргылон. Ари азҵаара аӡбара цәгьоуп, иацуп афинанстә ҭагылазаашьа. Иҳалшеит ҩгәыԥк еиҿкааны, ҩажәиҩыџьаҩык аҿар Санкт-Петербурги, Москвеи иреиҳаӡоу акультуратә ҵараиурҭақәа рҟны рааӡара. Урҭ аҿар иахьа иаҳбоит аурыс театр аҟны, аԥсуа театр аҟны, рылҵшәагьы убарҭоуп. Убасҟан ишьҭаҵаз ауасхыр иахьа, хымԥада, уеигәырӷьаратәы иҟоуп. Ҳара ҳхаан атеатрқәа, амузеиқәа, акультуратә ханқәа араионқәа рҟны еиҭашьақәыргылан. Акультуратә хәышҭаарақәа реиқәырхара Алеқсандр Анқәаб даара ахаҵгылара азиуан.

Аҵарадырра азҵаара азҿлымҳара аҭахуп. Ари ахырхарҭаҟны азҵаарақәа аки-аки еиԥшьуп, арҵаҩы иуалафахәы инаркны аметодикатә хархәагақәа рҟынӡа. Аԥсуа ҳәынҭқарратә университет аушьҭымҭацәа ракәзар, реихьӡарақәа ҳреигәырӷьаратәы иҟоуп, иҵегьы аҭагылазаашьақәа рзаԥҵара аҭахуп, усурҭа ҭыԥла еиқәыршәатәуп. Ари азҵаара ишьҭнахуа аус амҽхак акыр иҭбаауп, хықәкыла азхәыцра аҭахуп.

Алхратә усмҩаԥгатәқәа ирылагеижьҭеи мышқәак роуп иҵуа. Ҳауаажәлар ҳахьырԥыло, ҳахьырҭаауа иаҳбо аҭагыла-заашьа еиԥшуп. Ақыҭақәа рҿы иаҭахуп амҩа, алашара, аӡы, аусурҭа ҭыԥқәа. Аполитикатә ҭагылазаашьаҿы ишыҟоу шәымбои, алхратә процессқәа анымҩаԥысуа ҳазегьы даара иҟәышны ҳцәажәоит, абжьгарақәа ҟаҳҵоит, аха хықәкыла ҳаннеилак иаҳԥылоит аобиективтә ҭагылазаашьа, иара убас асубиективтә ҭагылазаашьа - урҭқәа ҳазмырҟаҵо. Аха абарҭ азҵаарақәа ҳрызхәыцны, есҽны иӡбатәу аусқәа ҳарзааҭгылароуп.

Алхратә процесс аҟны аҳәын-ҵәеиқәҭәара ыҟаӡам, анаҩсгьы иҟалар ҟалаӡом. Аҳәынҵәа акандидатцәа ракәӡам изқәаҳҭәо, аҳәынҵәа зқәаҳҭәо алхҩы иоуп. Алхрақәа ҳрылгоит, акандидатцәа ҳахьеиқәшәалак пату еиқәҵаны ҳаицәажәоит, аха ҳара иаҳҳәаз ҳажәа алхыҩцәа ргәаҿы иаанхоит. Убри ҟамларц азы ҳрызхәыцып ҳалхыҩцәа, пату рықәаҳҵап, уи ҳарҭгьы пату ҳақәнаҵоит.

Возврат к списку